Charakterystyka gmin

  • Kościół pw. św. Stanisława w Bytoniu
  • Zespół dworski w Świeszu

Gmina Bytoń

Gmina Bytoń położona jest w zachodniej części województwa kujawsko - pomorskiego i w południowej części powiatu radziejowskiego. Obszar gminy Bytoń znajduje się całkowicie w obrębie dorzecza Wisły, w bezpośredniej zlewni rzeki Zgłowiączki. 

W wewnętrznym podziale administracyjnym, gmina Bytoń dzieli się na 17 jednostek sołeckich: Borowo, Budzisław, Bytoń, Czarnocice, Dąbrówka, Litychowo, Ludwikowo, Morzyce, Nasiłowo, Niegibalice, Nowy Dwór, Pścinno, Pścininek, Stróżewo, Świesz, Wandynowo, Witowo. Siedzibą gminy jest wieś Bytoń.

Pierwsze wzmianki dotyczące wsi Bytoń występują w źródłach pisanych już w roku 1163. Do roku 1674 była siedzibą wójtostwa, a w XIX wieku siedzibą władz gminnych. Po okresie II wojny światowej siedzibą władz gminnych stał się Nowy Dwór i taką nazwę wówczas nosiła gmina. Reaktywowanie gminy nastąpiło w 1982 roku, kiedy siedzibą władz zostaje Bytoń.

Obszar gminy Bytoń przedstawia typowy krajobraz przyrodniczo-kulturowy, w którym zdecydowanie dominują te związane z rolniczym wykorzystaniem przestrzeni przyrodniczej. Wzbogacają go powierzchnie wodne Jeziora Głuszyńskiego, Jeziora Świesz, i Jeziora Bytońskiego oraz pagórki kemowe w okolicach Witowa. Silnymi akcentami krajobrazowymi są również rynny wspomnianych jezior oraz towarzyszące im zespoły roślinności łąkowo-bagiennej.

  • Drewniany kościół pw. WNMP z 1863 roku w Krzywosądzy
  • Dwór z lat 1850-1860 (obecnie plebania) z ogrodem w Krzywosądzy
  • Drewniany wiatrak w Byczynie

Gmina Dobre

Pierwsza wzmianka o miejscowości Dobre pochodzi z dokumentu wydanego przez króla Władysława Jagiełłę 6 czerwca 1400 r. Od początku swego istnienia wieś była własnością królewską. W późniejszym czasie Dobre było własnością prywatną ziemian. Ostatnimi właścicielami wsi byli Czerniccy.

W 1863 r. wybuchło powstanie, w którym poważną rolę odegrały Kujawy. Insurekcja styczniowa wpisała się także w historię Dobrego. 19 lutego 1863 r. w Krzywosądzy rozegrała się bitwa powstańców z przeważającymi siłami Rosjan. Oddziałem polskim dowodził Ludwik Mierosławski. Finał walk nastąpił w Dobrem. Niestety bitwa zakończyła się klęską Polaków. Poległych powstańców pochowano w kilku zbiorowych mogiłach. Dwudziestu trzech spoczęło w Dobrem, w mogile nad jeziorem. W 1916 r. położono tam kamień z napisem przypominającym bohaterstwo i oddanie poległych powstańców. 

Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości przywrócono dawne jednostki podziału administracyjnego: województwa i powiaty. Dobre wraz z całym powiatem nieszawskim weszło w skład województwa warszawskiego. W 1932 roku siedzibą władz powiatowych stał się Aleksandrów Kuj. Rok 1937 przyniósł kolejne zmiany, Dobre znalazło się wówczas w województwie pomorskim.

Okres międzywojenny to czas rozkwitu miejscowości. Dzięki cukrowni polepszyły się warunki ekonomiczne w Dobrem. Miejscowość rozwinęła się także pod względem kulturalnym i oświatowym. Już w 1917 r. cukrownia zorganizowała szkołę fabryczna dla kształcenia dzieci pracowników. W 1920 r. szkołę upaństwowiono i przemianowano na powszechną. W 1933 r. w Dobrem utworzony został Uniwersytet Ludowy. 9 września 1939 r. Dobre zostało zajęte przez wojska niemieckie - miejscowość znalazła się pod okupacją hitlerowską. Wyzwolenie nastąpiło 19 stycznia 1945 r.

  • Dwór w Jarantowicach
  • Kościół pw. Opieki Matki Boskiej w Osięcinach

Gmina Osięciny

Gmina wiejska zlokalizowana jest pomiędzy Brześciem Kujawskim a Radziejowem. W latach 1975–1998 gmina położona była w województwie włocławskim, przed rokiem 1975 w województwie bydgoskim.

Pierwsze wzmianki o Osięcinach pochodzą z 1295 roku, kiedy to właścicielem Osięcin i okolicy był Przecław z Osięcin, zwany Bachorzą. W 1823 roku wieś otrzymała prawa miejskie jako miasto prywatne. Dzięki działaniom hrabiego Józefa Skarbka, który został właścicielem Osięcin w 1841 roku, miasto zostało rozbudowane. W 1867 roku Osięciny utraciły prawa miejskie. We wrześniu 1939 roku mieścił się w Osięcinach punkt opatrunkowy, gdzie przywożono rannych żołnierzy niemieckich spod Włocławka. W roku 1945 w pobliskim lesie żołnierze radzieccy rozstrzelali według jednego świadka około 100 jeńców niemieckich, nie odnaleziono jednak ich ciał.

Na cmentarzu parafialnym w Osięcinach znajdują się nagrobki z końca XVIII w. W pobliżu kościoła stoi pomnik bestialsko zamordowanych przez hitlerowskiego okupanta księży: bł. Wincentego Matuszewskiego i bł. Józefa Kurzawy.

  • Kościół z XVI w. pw. św. Jakuba w Piotrkowie Kujawskim
  • Kościół pw. Świętej Trójcy

Miasto i Gmina Piotrków Kujawski

Najstarszy zapis dotyczący osadnictwa w rejonie dzisiejszego Piotrkowa Kujawskiego, pochodzi z 1252 r. i podaje, że książę kujawsko-łęczycki Kazimierz, przekazał biskupstwu włocławskiemu różne wsie, w tym Piotrków.

Około 1325 r. osada występowała jako wieś parafialna. Stopniowo przybierała wygląd osady miejskiej o zabudowie ulicowej. Prawa miejskie Piotrków Kujawski uzyskał 5 kwietnia 1589 r. za panowania króla Zygmunta III Wazy. W 1800 r. Piotrków liczył około 500 mieszkańców z tendencją dalszego wzrostu. Zaangażowanie w powstaniu styczniowym spowodowało, że w 1867 r. Piotrków prawa miejskie utracił, mimo to nadal rozwijał się jako ośrodek handlowy. W 1933 r. Piotrków „otrzymał” elektryczność, w tym czasie liczył ok. 4000 mieszkańców. II wojna światowa doprowadziła do drastycznego spadku liczby ludności do około 1000 mieszkańców. 1 stycznia 1998 r. staraniem ówczesnych władz Piotrków Kujawski odzyskał prawa miejskie.

Dzięki położeniu gminy między dwoma jeziorami ważną rolę odgrywa również rekreacja, turystyka i agroturystyka. Gmina Piotrków Kujawski położona jest w południowej części województwa kujawsko-pomorskiego w powiecie radziejowskim. Graniczy z gminami: Bytoń, Kruszwica, Radziejów, Topólka oraz Skulsk i Wierzbinek znajdującymi się w województwie wielkopolskim, usytuowana pomiędzy jeziorami Gopłem i Głuszyńskim. Jest gminą miejsko-wiejską o powierzchni 13 862 ha, podzieloną administracyjne na 23 sołectwa. Tereny, na których położona jest gmina Piotrków Kujawski mają charakter nizinny. Jedynym dominującym elementem krajobrazu jest falista równina z niewysokimi pagórkami morenowymi w rejonie Jeziora Głuszyńskiego i Czarnego Brodu. Najwyższe wzniesienie stanowi góra Jaźwica, gdzie wysokość bezwzględna wynosi 122 m n.p.m.

Część obszaru gminy leży w granicach Nadgoplańskiego Parku Tysiąclecia utworzonego w 1967 r., który wraz z jeziorem Gopło został włączony do sieci Natura 2000 pod nazwą Ostoja Nadgoplańska. Obejmuje on obszar 432,2 ha. Park jest ostoją blisko 200 gatunków ptaków wodnych i błotnych, z których 49 gniazduje. Drugim istotnym elementem naszego środowiska jest Obszar Chronionego Krajobrazu ustanowionego w 1983 r., w skład którego wchodzi Jezioro Głuszyńskie oraz tereny do niego przylegające. Dla wyżej wymienionych obszarów określono szczegółowe zasady gospodarowania. Tereny te wyznaczają kierunek rozwoju regionu, w szczególności rozwoju turystyki, w tym gospodarstw agroturystycznych. W miejscowości Połajewo istnieje malowniczo położony teren rekreacyjno-wypoczynkowy z ogólnodostępnymi plażami i wypożyczalnią sprzętu wodnego.

  • Pomnik, upamiętniający bitwę pod Płowcami

Gmina Radziejów

Gmina Radziejów jest położona w południowej części województwa kujawsko-pomorskiego i wchodzi w skład powiatu radziejowskiego. Sąsiaduje od północy z gminą Dobre, od wschodu z gminami Bytoń i Osięciny, od zachodu z gminą Kruszwica, a od południa z gminą Piotrków Kujawski. Siedzibą władz gminy jest miasto Radziejów.

Gmina Radziejów to także tereny atrakcyjne ze względu na swoją przeszłość. We wsi Opatowiece, jednej z najstarszych miejsc osadniczych na terenie Kujaw, na tzw. Wzgórzu Prokopiak odkryto unikatowy na skalę europejską kompleks osad najstarszej, autochtonicznej ludności agrarnej datowany na lata 3500-3300 p.n.e.

Największą atrakcją historyczną jest wieś Płowce. Na jej polach 27.09.1331 r. rozegrała się bitwa między wojskami króla Władysława Łokietka i zakonu krzyżackiego, która okazała się przełomem w wojnie z Krzyżakami.

  • Kościół Znalezienia Krzyża Świętego przy klasztorze Ojców Franciszkanów
  • Kościół pw. Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny

Miasto Radziejów

Radziejów od najdawniejszych czasów, aż do upadku Polski był miejscem, w którym odbywały się zjazdy sejmików kujawskich. W 1142 roku Radziejów został oddany przez księżnę Salomeę, żonę Bolesława Krzywoustego, klasztorowi w Mogilnie. W latach późniejszych przeszedł w ręce kapituły płockiej. Obie wzmianki dotyczą prawdopodobnie wsi Stary Radziejów.

W 1252 roku Kazimierz - książę kujawsko-łęczycki, nadał Radziejowowi prawa miejskie, w 1298 roku potwierdzone przez Władysława Łokietka. Władysław Łokietek i Władysław Jagiełło nadali miastu przywileje handlowe. W XVI wieku Radziejów przeżywał okres rozkwitu, będąc siedzibą starostwa grodowego i stolicą powiatu sądowego. Odbywały się tu sądy grodzkie oraz połączone sejmiki obu województw kujawskich: inowrocławskiego i brzesko-kujawskiego. Radziejów był także ośrodkiem rzemieślniczo-handlowym dla południowych Kujaw.

Do 1702 roku istniał w Radziejowie zamek królewski, który został zniszczony przez Szwedów. Opowiadają starzy mieszkańcy Radziejowa, że istniała wówczas droga podziemna, łącząca klasztor z zamkiem i kościołem farnym. Znaków takowej drogi nie znaleziono. W roku 1767 istniała w Radziejowie wieża murowa w kwadrat. Była to wieża dla osadzania w niej przestępców kryminalnych. Obok wieży stał dom drewniany, w którym mieściła się kancelaria grodzka. Za kancelarią stał browar ze słodownią, karczma, młyn konny i wiatrak na górach księży Pijarów (za dzisiejszym kościołem farnym). Druga karczma słomą kryta ze stajnią zajezdną stała na rynku. Miał też wówczas Radziejów trzy kościoły katolickie: kościół farny, kościół klasztorny-franciszkański i tzw. szpital (który stał z północnej strony miasta) oraz jeden ariański.

Wojny szwedzkie i epidemie w XVII wieku spowodowały upadek miasta. Jak już wspomniano, od 1663 roku starostą radziejowskim był Stefan Czarniecki. W okresie Oświecenia (1720 r.) powstała tu pierwsza w Polsce wyższa szkoła (kolegium) prowadzone przez Pijarów. Po jej dwukrotnym zniszczeniu przez pożar szkołę przeniesiono w 1819 r. do Włocławka.

W 1793 roku miasto przeszło pod panowanie Prus, od 1815 roku należało do Królestwa Kongresowego. Wiek XIX to okres upadku Radziejowa, w wyniku którego miasto w 1867 roku utraciło prawa miejskie (odzyskane dopiero w 1919 r.).

W okresie międzywojennym rozwój handlu i rolnictwa w okolicy oraz budowa linii kolei wąskotorowej do Nieszawy przyniosły pewne ożywienie miasta. Od 1956 roku Radziejów był stolicą powiatu powstałego w wyniku podziału powiatu aleksandrowskiego. Obecnie jest siedzibą władz miasta i gminy.

Gmina Topólka

Gmina wiejska. W latach 1975-1998 gmina była w województwie włocławskim. Na obszarze gminy Topólka spotyka się liczne ślady osadnictwa pradziejowego, począwszy od okresu mezolitu (lata 8000-4500 p.n.e.), po średniowiecze i nowożytne obiekty archeologiczne. Największe skupiska stanowisk archeologicznych znajdują się w dolinach rzeki Zgłowiączki oraz Jeziora Głuszyńskiego i Chalno.

W XIX w. siedzibą gminy była miejscowość Świerczyn, później Lubrańczyk. Od roku 1862 do 1939 siedziba gminy znajdowała się w Czamaninie. Po II wojnie światowej stolicą gminy została Topólka. Na obszarze gminy najstarszymi wsiami są: Orle, Kamieniec, Świerczyn, które do dziś zachowały swój dawny układ przestrzenny.

Wiodącą funkcję gospodarczą w gminie pełni rolnictwo. Uzupełnienie natomiast stanowi turystyka i rekreacja. Z dala od dużych ośrodków przemysłowych, z przepięknym Jeziorem Głuszyńskim jest doskonałym miejscem zdrowego wypoczynku.

  • Drewniana kaplica pw. św. Hieronima z 1771 roku w Czamaninku
  • Kościół pw. Matki Boskiej Anielskiej z 1862 r w Świerczynie
  • Drewniany kościół pw. św. Doroty z 1775 r. w Orlu
  • Drewniany wiatrak typu paltrak z 1887 r w Orlu

Informacje zostały opracowane na podstawie Informatora Powiatu Radziejowskiego