Treść
Powstanie kolejki wąskotorowej na terenach powiatu radziejowskiego
Pierwsze wzmianki o kolei wąskotorowej znajdują się w wypisie z księgi Aktów Notarialnych rejestr nr. 932 z roku 1907 znajduje się informacja, że na spotkaniu 1.07.1907 r. założyciele Spółki Akcyjnej Cukrowni „DOBRE” podjęli zobowiązanie między innymi do ... budowy kolei wąskotorowej z miejscowości Dobre do miasta Nieszawy z rozwidleniami ... Linia ta konieczna była, aby uzyskać połączenie z koleją normalnotorową Warszawsko – Bydgoską oraz mieć lepszy dostęp do plantacji buraczanych.
Budowę pierwszych odcinków - Dobre – Nieszawa, Dobre - Płowce zakończono 1908 r., w 1909 r. Dobre - Wąsewo, Dobre – Franciszkanka, Dobre – Krzywosądz, a w 1914 r. Płowce - Jarantowice
Przypomnę, że nasze tereny w tamtych czasach były terenami przygranicznymi. Na nich niemieckie wojska budowały kolejowe bazy wojskowe wykorzystując istniejące już kolejki cukrownicze. Wtedy powstała duża baza w Jeżycach koło Piotrkowa. Po wybuchu I wojny światowej wykorzystując tory Cukrowni Kruszwica pobudowano linię w kierunku Piotrkowa, Sompolna, Koła do Dąbia Kolskiego. Na terenie dawniejszej Cukrowni Mątwy była następna baza, z której zbudowano kolej przez Dobre, Płowce, Jerzmanowo, Boniewo, Krośniewice, Ozorków do Strykowa, włączając tory Cukrowni Dobre i Brześć. Linie te były wykorzystywane do sprawnego i szybkiego zaopatrzenia wojska. Tym sposobem Kujawy zostały „oplecione” gęstą siecią kolejek.
W bilansie lat 1914/1915 stwierdzono, że okupacyjne wojska niemieckie wybudowały cztery główne linie o długości 265 km:
1. Płowce – Osięciny – Lubraniec – Jerzmanowo – Boniewo – Krośniewice – Łęczyca – Ozorków – Stryków - (114 km)
2. Boniewo - Przystronie - (24 km)
3. Jerzyce - Piotrków Kujawski - Sompolno – Koło - Dąbie Kolskie - (66 km)
4. Anastazewo – Adamów - Jabłonka Słupecka - Konin Czarków.
Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości w 1918 roku koleje kujawskie zostały sprawnie przejęte przez Polaków, bez żadnych zniszczeń. Zostało utworzone nowe Ministerstwo Kolei Żelaznych, które zaczęło przejmować wszystkie koleje pozostawione po zaborcach. W tym czasie upaństwowiono również kolejkę Cukrowni „DOBRE” do Nieszawy.
Po otrzymaniu od państwa odszkodowania za skonfiskowaną linię, do Nieszawy cukrownia przystąpiła do budowy nowej linii z Dobrego do Aleksandrowa Kujawskiego, aby mieć ponownie połączenie z koleją normalnotorową. Tą drogą wysyłano produkty
oraz pozyskiwano nowe plantacje buraczane. Cukrownia „DOBRE” rozbudowała swoją kolejkę o nowe odcinki wykorzystując do tego materiały nawierzchniowe, szyny oraz tabor przysługujący w ramach rekompensaty. I tak w latach 1922/1928 wybudowano następujące linie:
1. Dobre - Michałowo - 8,5 km
2. Dobre - Dobre obwodnica - 2,2 km
3. Straszewo - Koneck - 4,6 km
4. Bronisław - Szostka - 6,1 km
5. Zakrzewo - Siniarzewo - 5,7 km
6. Łówkowice - Kalinowiec - 3,0 km
7. Bieganowo - Stróżewo - 14,3 km
8. Broniewo - Broniewko Str. - 1,0 km
9. Piołunowo - Latkowo - 4,1 km
Ogółem w tym czasie wybudowano około 52 km nowych linii.
„ZŁOTY WIEK” kolejek wąskotorowych przypada na lata 1920 - 1929 oraz 1935 – 1939. To okres dynamicznych przewozów. Wtedy kolej wąskotorowa tętniła życiem, przynosiła dochody swojemu przedsiębiorstwu oraz dobrze służyła regionowi..
Pod koniec lat 60 - tych zaczynają się pierwsze likwidacje nierentownych linii, które zakończono w 2001 r. Przewozy do Aleksandrowa Kujawskiego zawieszono w 1974 r., a pod koniec lat 80 - tych - przewozy na linii Dobre – Radziejów – Piotrków. W 2001 r. zakończono przewozy do Zakrzewa i Konecka.
W roku 2002 w miesiącach marzec – maj kolejka zakładowa Cukrowni była wykorzystana jeszcze na linii Dobre - Nieszawa do zwózki urządzeń rozładunkowych buraków z likwidowanych punktów odbioru oraz do zwózki płyt betonowych koniecznych do prac modernizacyjnych prowadzonych na placu w Cukrowni Dobre.
Tak się „dziwnie” złożyło, że pierwsza linia wąskotorówki z Dobrego do Nieszawy wybudowana z inicjatywy założycieli Cukrowni „Dobre” w 95-tą rocznicę powstania została zamknięta, a lokomotywy z cukrowni zakończyły na niej pracę.
Jako źródło wykorzystano książkę Pana Bogdana Pokropińskiego „Kujawskie Koleje Dojazdowe” oraz własne zbiory.
- autor: Zbigniew Zasada
fot. Zbigniew Zasada
Wszelkie prawa zastrzeżone.
